قیدوصفت

موصوف و صفت         

موصوف کلمه ای است که شخص یا حیوان یا شی ای با آن نامیده می شود مانند: " کتاب، یوسف، قلم "

و صفت کلمه ای است که ویژگی و احوال موصوف را شرح می دهد مانند: " بزرگ، کوچک "

نکته: اسم های جامد همه موصوف هستند، یعنی اسم های جامد قابلیت صفت واقع شدن را ندارند و از میان اسم های مشتق، اسم مکان و اسم زمان و اسم آلت موصوف بوده و ما بقی صفت می باشند.

در بین موصوف و صفت  می توانیم حرف ی  بیاوریم .

 مانند :گل زیبا که می توان گفت: گلی زیبا.

 در بین مضاف و مضاف الیه نمی توانیم ی بیاوریم .

 مانند : کفش ستاره؛در اینجا نمی توان گفت کفشی ستاره  .

 در بین مضاف و مضاف الیه می توان « این » و « آن » اضافه کرد

 مانند : ساحل دریا:ساحل این دریا            یا         صاحب آن مغازه

 در بین صفت و موصوف نمی توانیم صفت اشاره « این » و « آن » اضافه کنیم .

مانند :گل زیبا که نمی توانیم بگوئیم:  گل این زیبا     یا            گل آن زیبا 

اگر کسره صفت و موصوف را برداریم و فعل است را به آن  اضافه کنیم جمله ای معنی دار ساخته می شود.

 مانند : مادر مهربان+ است که می شود مادر ,مهربان است.

 اما مضاف و مضاف الیه چنین نیست .

 مانند کیف سارا + است  که می شود کیف, سارا است و جمله  ما در این شکل درست نیست.

همچنین اگر به صفت ، تر اضافه کنیم کلمه ی جدید معنی دار خواهد بود 

مانند : کوه بلند که اگر به آن تر اضافه کنیم میشود کوه بلند تر که معنی می دهد. درحالی که اگر تر به مضاف الیه بپیوندد ، معنی نخواهد داشت مانند درکلاس تر که معنی نمی دهد

فاعل: کننده ی کار ،کسی یا چیزی که در جمله کار از او سر می زند.

              مثال:    محمود به مدرسه رفت.

فعل : جزو اصلی جمله است و معمولا در آخر جمله می آید.

       فعل زمان و شخص انجام دهنده کار را هم مشخص می کند:

اول شخص مفرد:رفتم          دوم شخص:رفتی            سوم شخص:رفت

اول شخصجمع :رفتیم         دوم شخص:رفتید            سوم شخص:رفتند

نهاد وگزاره:

             نهاد:قسمت اول جمله که در مورد آن خبر می دهیم.(فاعل همیشه درقسمت نهاد است.)

            گزاره:قسمتی از جمله که در مورد نهاد خبر می دهد.(فعل همیشه در قسمت گزاره است.)

                   مثال: علی و مریم به گل ها آب می دهند.

اسم:اسم برای نامیدن استفاده می شود.هرگاه اسمی همراه صفت بیاید به آن اسم موصوف

می گویند. مثال:(دانش آموز موصوف است.)

دانش آموز زیرک

مضاف و مضاف الیه: هر گاه  اسمی به دنبال اسم یا ضمیردیگر بیاید اسم اول مضاف واسم یا ضمیر دوم مضاف الیه است.

(توجه داشته باشید که هر دو چه موصوف وصفت وچه مضاف و مضاف الیه به وسیله کسره به هم

وصل می شوند.)مثال:  پدر حسین،     کتاب من،      بهار ایران

   قید:کلماتی هستند که در مورد فعل توضیح می دهند.قیدها به سه صورت در جمله شناسایی می شوند:

1-    قید حالت  مثال :خوب،آهسته ...

2-    قید زمان   مثا ل :امروز ،فردا ،هر روز...

3-    قید مکان  مثال : رو،زیر،بالا...

مثال:دانش آموزخوب می نویسد.

     دانش آموز ،خوب می نویسد.

ضمیر: ضمیرها کلماتی هستند که به جای اسم قرار می گیرند و از تکرار اسم جلو گیری می کنند.

مفرد

اول شخص:من          دوم شخص:تو                   سوم شخص:او

جمع

اول شخص:ما           دوم شخص:شما                سوم شخص:ایشان

معنی دروس ادبیات سوم تجربی

درس دوم

 رزم رستم و اسفندیار

1) هنگامی که روز شد، رستم گَبر را بر تن کرد/ و علاوه بر گبر، ببر ِ بیان (زره ی مخصوص) را نیز برای حفظ تن پوشید.

2) کمندی بر ترک بند زین خویش بست/ و بر اسب قوی هیکل و تنومند خود نشست.

3) رستم به کنار رود هیرمند آمد/ در حالی که دلش پر از آه و تأسّف بود و لبی پر از پند داشت.

4) او از لب رود هیرمند گذشت و به بلندی (تپّه) روی نهاد/ در حالی که از کار جهان شگفت زده بود.

5) فریاد برآورد که ای اسفندیار خجسته،/ هم نبرد تو آمد، آماده ی جنگ باش.

پاسخ خودآزمایی آرایه ی ادبی سوم انسانی بخش 1و2

پاسخ خود آزمایی های آرایه های ادبی (سال 92)

بخش اول : مقدمات 

خود آزمایی درس 1 ( آشنایی با چند اصطلاح ) صفحه ی7 

1- نمی کند.

2- ــَ ن

3- سخن

4- حافظ در بیت آخر

5-  بیت اول                                                          

6- خیر ، هر دو قالب غزل است . حجم شعر ،محتوای شعر ، وجو د تخلص از نشانه های غزل ، درهردو موجود است.  

7-تکلیف دانش اموزان است.

خود آزمایی درس 2 ( وزن ، اصلی ترین عامل موسیقی شعر) صفحه ی 12 

1- درواژه های زیر صامت ها و مصوت ها را نشان دهید.

نسیم = صامت / ن / + مصوت کوتاه /ــ/ + صامت / س / + مصوت بلند /ی/ + صامت / م/  

آسمان = صامت/ ء/ + مصوت بلند/ ا /+ صامت/س/ + مصوت کوتاه /ــ/ِ + صامت/م/ + مصوت بلند/ ا/ + صامت/ن/ 

خوبی = صامت /خ / + مصوت بلند/ و/ + صامت /ب / + مصوت بلند/ی/

جوان مردی = صامت /ج/ + مصوت کوتاه /ـــ/  + صامت / و / + مصوت بلند/ ا / + صامت /ن/ + صامت /م / + مصوت کوتاه /ــ/ + صامت /ر / + صامت / د/ + مصوت بلند / ی /  

ابر = صامت/ ء /+ مصوت   کوتاه /ــ/ + صامت /ب / + صامت /ر / 

همت = صامت /هـ / + مصوت کوتاه /ــ/ِ + صامت /م /+ صامت/ م/ +مصوت کوتاه /ــ/ + صامت/ ت/ 

2- واژه های زیر از چند هجا ساخته شده اند ؟ نوع هجا را مشخص کنید.

 آتشین =3 هجا ، آ (هجای بلند) +تَ (هجای کوتاه) ، شین1 (هجای بلند) _ U _ ) )

بیدار = 2 هجا ،بی (هجای بلند ) + دار(هجای کشیده ) (U_  _ ) 

فقر = 1 هجا ، هجای کشیده (U_ ) 

مستانه = 3 هجا ،مَس ( هجای بلند ) ، تا ( هجای بلند ) ، نِ ( هجای کوتاه ) (U_  _ ) 

دانش آموز = 4 هجا ، دا (هجای بلند ) ، نِ ( هجای کوتاه ) ، شا ( هجای بلند ) ، موز ( هجای کشیده) (U--U-)

     یا           دا (هجای بلند ) ، نش ( هجای کشیده ) ، آ ( هجای بلند ) ، موز ( کشیده ) (U_ _ _ _   )       

نکته : این واژه می تواند دوگونه تلفظ شود در تلفظ اول همزه ی آغاز بخش دوم ( آموز ) حذف می گردد .

3- هجاهای مصراع زیر را تعیین کنید و هر نوع را با علامت خاص خود بنویسید.  

  تـ ـ وا ـ نا ـ بـ ـ ود ـ هر ـ کـ ـ دا ـ نا ـ بـ ـ ود 

U    ـ     ـ    U    ـ      ـ     U   ـ   ـ     U   ـ

4- مصوت کوتاه و بلند از نظر امتداد چه تفاوتی دارد؟

 مصوت بلند از نظر امتداد  دو برابر مصوت کوتاه است ؛ ( امتداد هجا ، یعنی مقدار زمانی که یک هجا درهنگام بیان به خود اختصاص

 می دهد .) از این رو درتقطیع هجاها و شمارش واج ها معادل دو واج محسوب می شود .  

5- برای هریک ازواژه های زیر، یک واژه هم وزن بنویسید ، به گونه ای که حرف آخر آن ها متفاوت باشد. 

 صدق : حسن ، عقل ، مِهر ، ترس ، نیک ، راست  ، ترس ، مُهر

 نیکی : نیکو ، زیبا ، جالب ، بهتر ، رحمت ، سازش ، دانا ، مردم 

جوانی : محبت ، سعادت ، برادر ، سراسر ، ملامت ، نماند  

تقوا : همت ، صادق ، عالم، فاسد ، شاهد ، بالغ 

میلاد : سالار ، دلدار ، آرام ، تاریک ، مهتاب ، مشتاق 

انتظار : اتحاد ، سرفراز ، سربلند ، دل پسند

6- برای هریک از واژه های زیر ، یک واژه ی هم وزن بنویسید که حرف آخر آن ها یکی باشد.

 گل : مل ، پل ، یل ، دل، گل 

سخن : چمن ، دهن ، کهن ، سمن ، دمن 

سحر : خبر ، اثر ، کمر ، سفر ، سپر ، پدر 

صبا : رها ، رضا ، وفا ، دعا ، جفا ، هما 

گلزار : گلنار ، دلدار ، بیزار ، بیدار ، رهوار

اشک : مشک ، رشک ، خاک ، خشک ، نیک

7- هجاهای دو مصراع زیر را جدا کنید و با مقایسه ی آن ها نشان دهید که دومصراع ، هم وزن اند . 

گو ینـ د مـ را چ زا د ما در

بنـ شی ن م صبـ ر پیـ ش گیـ رم           

نکته : 

هجای کشیده از نظر امتداد برابر با یک هجای بلند ویک هجای کوتاه است ودرشمارش هجاها ، آن را یک بلند ویک کوتاه محسوب 

می کنیم مثل : ((یند)) که هجای کشیده است برابر است با ((شی)) و ((ن))   

هر دو مصراع چنانکه می بینید، هم وزن هستند، زیرا تعداد هجاهای آن ها با هم برابر است ( هرمصراع 8 هجا دارد ) ونظمی که در تکرار هجاهای کوتاه وبلند دیده می شود ، درهر دو مصراع یکی است .    

بخش دوم ـ قالب های شعر فارسی

خود آزمایی درس 3 ( قصیده ، غزل)  صفحه ی 28 

1- قصاید مدحی از چه بخش هایی تشکیل می شود ؟

تغزل ، تخلص ، تنه ی اصلی ، شریطه ( دعا )

2- تفاوت اصطلاح ((تخلص )) در قصیده و غزل را توضیح دهید .

 تخلص در قصیده ، بیتی است که مقدمه ی قصیده و تنه ی اصلی را به هم مرتبط می سازد / تخلص در غزل ، نام شعری شاعر است که معمولاً در بیت آخر می آید .

نکته :  در قصاید مدحی هم ، شاعر نام خود را در بیت آخر می آورد پس تخلص در قصیده ی مدحی به دو صورت است .

الف ) بیت رابط مقدمه و تنه ی اصلی        ب) آمدن نام شاعر در پایان شعر

3- عمده ترین مضامین قصیده های فارسی را بیان کنید.

 مدح ، رثا ، حکمت ، پند و اندرز ، شکایت ، عرفان و وصف

4- قالب قصیده و غزل را از دید محتوا با هم مقایسه کنید .

محتوای قصیده : مدح ،وصف ، رثا ، حکمت ، پند و اندرز است ولی در غزل ، عشق وعرفان  آمیزه ای از این دو است . از زمان مشروطه ، مضامین اجتماعی هم به غزل راه یافته است البته در غزل های متأخر مضامین مدحی هم وجود دارد منتهی برای ائمه ی اطهار و سلاطین 

5-تفاوت محتوایی غزل های سنتی را با غزل های پس از مشروطه بنویسید.

محتوای غزل های سنتی عاشقانه و عارفانه است ولی محتوای غزل های پس از مشروطیت اجتماعی و وطنی است .

6- با مراجعه به کتاب ادبیات سال دوم شعر(( باغ عشق )) و (( درکوچه سار شب )) را از دید قالب و محتوا با هم مقایسه کنید .

شعر« باغ عشق » در قالب قصیده است ومحتوای آن اخلاقی و حکمی و عرفانی است .ولی شعر « کوچه سارشب » در قالب غزل است و مضمون سیاسی و اجتماعی دارد .  

خود آزمایی درس 4(قطعه ، ترجیع بند ، ترکیب بند )  صفحه ی 39 

1- علت نام گذاری قطعه را بنویسید.

نامگذاری این قالب به این دلیل است که گویی این شعر ، قطعه ای جدا شده از میان یک قصیده است . 

2- موضوع های رایج قالب قطعه را بیان کنید .

اخلاقی و حکمی ، تعلیمی ، شکایت ، مدح ، هجو و تقاضا ، حکایت و ... 

3-شعر ((متاع جوانی)) ادبیات سال اول را از دید قالب و موضوع بررسی کنید.

قالب : قطعه    موضوع :  پند و اندرز یعنی  قدر جوانی را دانستن 

4- تفاوت قالب ترجیع بند با قالب غزل را توضیح دهید.

ترجیع بند از چند غزل پیوسته تشکیل شده است که هر غزل قافیه متفاوت با غزل دیگر دارد ولی در یک غزل قافیه ثابت است . قالب ترجیع بند بلندتر از غزل است . وهمچنین درترجیع بند درپایان هر غزل (رشته) تخلص دیده نمی شود و بین رشته ها بیت ترجیع(بیت تکراری ) می آید .  

5- تفاوت ترکیب بند محتشم با ترکیب بند جمال الدین عبدالرزاق را بنویسید.

مضمون ترکیب بند محتشم کاشانی  رثای امام حسین (ع)  در حالی که مضمون ترکیب بند جمال الدین عبدالرزاق  نعت و ستایش پیغامبر (ص) است .

6- قالب ترکیب بند چه تفاوتی با قالب ترجیع بند دارد؟

در ترکیب بند ، بیت برگردان در پایان هر بخش  یا رشته متفاوت است در حالی که در ترجیع بند یکسان است . 

خود آزمایی درس 5 (مسمط ، مثنوی ) صفحه ی 46 

1- ((رشته)) در ترجیع بند چه تفاوتی با رشته در قالب مسمط دارد؟

در مسمط ، در هر رشته همه ی مصرع ها به جز مصرع آخر هم قافیه است و هر رشته از چهار ، پنج یا شش مصرع تشکیل شده است ولی در ترجیع بند هر رشته مثل غزل است یعنی مصرع اول با مصرع های دوم هم قافیه است . 

2- پدید آورنده ی قالب مسمط کیست ؟

 منوچهری دامغانی 

3- قالب مسمط تضمینی را توضیح دهید.

 در مسمط تضمینی ، شاعر ، غزل شاعر دیگری را بیت بیت می کند و هر بیتی را به ترتیب به جای دو مصراع آخر هر یک از رشته های مسمط خود به کار می برد. 

4- کدام قالب برای بیان داستانها و مطالب طولانی مناسب تر است  چرا؟

مثنوی ، چون قافیه ی هر بیت مستقــل است و شـــاعر می توانــد پس از چند بیت، از قافیه های قبلی استفاده کند بنابراین شاعر کمتر با مشکل قافیه مواجه می شود .

5- انواع مثنوی از دید محتوا را بنویسید .

 الف) حماسی وتاریخی ، مانند : شاهنامه ی فردوسی واسکندر نامه ی نظامی گنجه ای .

     ب) اخلاقی وتعلیمی ، مانند : بوستان سعدی .

     پ) عاشقانه و بزمی ، مانند: خسرو شیرین نظامی وویس و رامین فخر الدین اسعد گرگانی .

     ت) عارفانه ، مانند : مثنوی مولوی ، حدیقه الحقیقه ی سنایی و منطق الطیر عطار .

6- شعر (( با تو یاد هیچ کس نبود روا)) و ((مرغ گرفتار )) از ادبیات سال اول را از دید قالب و محتوا با هم مقایسه کنید.

شعر« با تو یاد هیچ کس نبود روا »  در قالب «مثنوی» و محتوای آن «عارفانه» است .

شعر« مرغ گرفتار» در قالب« غزل» و محتوای آن «اجتماعی و میهنی» است که شاعر اشتیاق خود را به آزادی مطرح می کند . 

خود آزمایی درس 6 (رباعی ، دوبیتی ، چهار پاره)  صفحه ی 54

1- قالب رباعی چه خصوصیاتی دارد؟

 الف) رباعی شعری چهار مصرعی است که  رعایت قافیه در مصراع اول و دوم وچهارم آن اجباری است و درمصراع سوم قافیه اختیاری است . 

ب)این نوع شعر مناسب ترین قالب برای ثبت لحظه های کوتاه شاعرانه است  در همه ی  دوره ها رواج داشته است . 

  پ) قالب رباعی ، خاص زبان فارسی است . 

 ت) درون مایه ی آن بیش تر عارفانه ، عاشقانه یا فلسفی است .

ث) رباعی دارای وزن خاص است . رایج ترین وزن رباعی ( لاحول ولا قوه الا باالله ) می باشد.

2- چگونگی تشخیص قالب رباعی از دو بیتی را بنویسید.

 از وزن آن ها تشخیص داده می شود زیرادوبیتی بر وزن مفاعیلن ،مفاعیلن ، مفاعیل(فعولن ) سروده شده است در حالی که       رایج ترین وزن  رباعی « لاحول و لا قوه الا بالله » است .  نخستین هجا درهر مصراع ، دردو بیتی کوتاه و در رباعی بلند است . 

3- چهار پاره چگونه قالبی است ؟

چهارپاره ، شعری است شامل چند دوبیتی با قافیه های مختلف که از نظر معنی با هم ارتباط دارند . در چهار پاره معمولاٌ مصرع های زوج هر پاره هم قافیه اند . این نوع شعر در روزگار معاصر پدید آمده وبه وزن هایی غیر از وزن دوبیتی نیز سروده شده است .

4- قالب چهار پاره از چه هنگام و با چه هدفی رواج یافت ؟

پس از مشروطیت در روزگار معاصر در ایران رواج یافت و تلاشی بود در جهت ایجاد یک قالب نو که درون مایة ی تازه داشته باشد . و بیش تر «اجتماعی و غنایی» است . 

5- چهارپاره از نظر محتوا معمولاً چه تفاوتی با دوبیتی و رباعی دارد؟

دوبیتی مطلعش مصرع است در حالی که مصرعهای زوج دوبیتی های چهارپاره معمولاٌ باهم هم قافیه است و مطلعش مصرع نمی باشد . معمولاٌ قالب چهارپاره ،  برای بیان مضمون های «اجتماعی وغنایی » استفاده شده است در حالی که قالب های رباعی ودو بیتـی برای مضمـون های « عاشقانه و عارفانه و فلسفی » استفاده می شود . 

6- شعر (( در امواج سند )) ادبیات سال اول را از دید قالب و محتوا بررسی کنید .

 شعر «در امواج سند»در قالب چهارپاره است ؛ زیرا  از چند دوبیتی با قافیه های مختلف تشکیل شده است .  مطلع آن مصرع نیست .  مصرع های زوج آن هم قافیه است . محتوای آن به هم مرتبط است . محتوای آن در مورد« وطن و میهن »است .

خود آزمایی درس 7 (مستزاد، شعر نیمایی ) صفحه ی 61

1- قالب مستزاد چگونه پدید می آید ؟

 با افزودن واژه یا واژه هایی هم وزن به پایان مصراع های قطعه ،رباعی و غزل می توان مستزاد سرود وبه سبب همین بخش های اضافی ، این قالب را « مستزاد »گویند . 

2- اهمیت قالب مستزاد در چیست ، چرا؟

 اهمیت قالب مستزاد از آن روست که احتمالاٌ از منابع الهام نیما در کوتاه و بلند کردن مصراع های شعر نو بوده است . زیرا این قالب تنها قالب شعر سنتی است که مصراع های آن با هم مساوی نیستند . 

3- وزن و قافیه در شعر سنتی و نیمایی چه جایگاهی دارد؟

 قافیه در شعر« سنتی» الزامی است و جایگاه ثابتی دارد . یعنی ، در پایان مصرع ها می آید ولی در شعر نیمایی قافیه الزامی نیست و شاعر هر جا که بیان خود را نیازمند واژه های هم قافیه می بیند از آن استفاده می کند. 

شعر «سنتی»،« موزون» است و مصراع ها از نظر امتداد برابرند ، شعر« نیمایی» مانند شعر« سنتی» موزون است یعنی وزن و آهنگ آن با گوش احساس می شود اما در این نوع شعر چون طول مصرع ها با هم مساوی نیستند و همچنین وجود قافیه الزامی نیست دریافت و احساس وزن به دقت بیشتری نیاز دارد .

4- درمورد مضمون شعر نیمایی توضیح دهید.

 مضمون شعر نیمایی مبتنی بر تجربه ی شخصی است . یعنی ، شاعرحق داردازهراندیشه ای اعم ازغنایی، فلسفی ، اجتماعی ، سیاسی و… سخن بگوید به شرط آن که سخن برخاسته از احساس وی باشد عمده ترین درون مایه ی شعر نیمایی عشق ، سیاست و اجتماع است . 

5- شعر (( همای رحمت )) و (( پشت دریاها)) از ادبیات سال دوم را از نظر قالب ودرون مایه با هم مقایسه کنید.

 شعر « علی ای همای رحمت » با توجه به تعداد ابیات همچنین محتوای ستایشی آن ، «قصیده» است و به لحاظ داشتن زبان نرم و احساسات لطیف ، «غزل» است  .

پشت دریاها : قالب نیمایی است و محتوای آن مطالب فلسفی ،معرفی آرمان شهر (مدینه ی فاضله ) و بیان احساسات شخصی شاعر و میل او به کمال و عروج انسانی است .  

معنی دروس ادبیات سوم انسانی

بردارکردن حسنک

۱ - (ص ۳۹ ) در آغاز این کتاب فصلی در مورد چگونگی بر دار کردن حسنک خواهم نوشت و بعد قصه را آغاز خواهم کرد. امروز که این داستان را شروع می کنم از این گروهی که درباره آنها سخن می گویم یکی دو نفر زنده اند و در گوشه ای به سر می برند و خواجه بوسهل زوزنی چند سالی است که مرده و گرفتار پاسخگویی به اعمالش است و ما به هیچ وجه با او کاری نداریم- هر چند که نسبت به من بدی کرد.- زیرا عمر من به ۶۵ رسیده و به دنبال او باید بروم. در تاریخی که می نویسم، سخنی نمی گویم که به حمایت و دروغ گویی منجر شود و خوانندگان این کتاب بگویند که: « این پیر باید خجالت بکشد.» بلکه چیزی می گویم که خواننده ها با من همراهی کنند و مرا سرزنش نکنند.